تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از سالمند، افراد بالای ۶۰ سال حاضر در مراکز نگهداری می‌باشند.

اضطراب

تعریف مفهومی: عبارت است از اختلالاتی که در ویژگی های ترس و اضطراب بیش از حد و اختلالات رفتاری مربوط، سهیم هستند. در واقع اضطراب، پیش‌بینی تهدید آینده است (DSN-5 به نقل از بشکانی، ۱۳۹۳).

تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از اضطراب نمره ای است که آزمودنی در آزمون اضطراب بک به دست می آورد و مقیاس اندازه گیری این آزمون فاصله ای است.

افسردگی

تعریف مفهومی: افسردگی شامل اختلال بی نظمی خلق اخلالگر، اختلال افسردگی اساسی، اختلال افسردگی مداوم، اختلال ملال پیش از قاعدگی، اختلال ناشی از مواد، ناشی از بیماری های جسمانی دیگر و اختلال افسردگی نامشخص می شود. وجود غم، پوچی یا خلق تحریک پذیر همراه با تغییرات جسمانی و شناختی که به طور قابل ملاحظه ای بر توانایی عمل کردن فرد تاثیر می‌گذارند، جزو ویژگی های مشترک تمام این افسردگی ها می‌باشد که تفاوت بین آن ها تنها در مدت، زمانبندی و سبب شناختی است (انجمن روان‌پزشکی آمریکا، ۲۰۱۳، ترجمه سید‌محمدی، ۱۳۹۳).

تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از افسردگی نمره ای است که آزمودنی در آزمون افسردگی سالمندان GDS به دست می آورد و مقیاس اندازه گیری این آزمون فاصله ای است.

احساس تنهایی

تعریف مفهومی: احساسی تنهایی یک وضعیت دردناک، تجربه شده است و هنگامی که میان انتظارات فرد از روابط بین فردی موجود و روابط بین فردی مطلوب فاصله وجود داشته باشد افراد احساس تنهایی می‌کنند ( پیلاو و پریمن ، ۱۹۸۲: نقل از هنریج و دیگران، ۲۰۰۶).

تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از احساس تنهایی نمره ای است که آزمودنی در مقیاس تجدید نظر شده احساس تنهایی راسل، پلاو و کاتروتا (۱۹۸۰) به دست می آورد و مقیاس اندازه گیری این آزمون فاصله ای است.

امید درمانی

تعریف مفهومی: امید داشتن انتظار مثبت برای رسیدن به هدف است، بر اساس این تعریف فرد امیدوار کسی است که در زندگی هدف یا اهدافی دارد، انتظار دارد به آن ها برسد و برای رسیدن به هدف تلاش می‌کند، امید، باور داشتن به تحقق هدف را القا می‌کند و با پیش‌بینی و اعتماد مترادف است امید درمانی به افرد کمک می‌کند تا خود را برای دنبال کردن هدف هایشان برانگیزانند و گذرگاه های فراوان در جهت دستیابی به هدفها و موانع را شناسایی کرده و برای رسیدن به هدف با موانع مقابله کنند (کاپورال و همکاران، ۲۰۱۲).

تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از امید درمانی، برنامه آموزشی ۸ جلسه ای است که بر مبنای اصول نظریه ی امید اسنایدر و با بهره گیری از منابع مرتیط طراحی شده است

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق

۲-۱- مقدمه

مبانی نظری و پیشینه تحقیق، اساس توجیه‌پذیری علمی تحقیق‌ می‌باشند. مبانی نظری در واقع تئوری ها، نظریات و مدل های مختلف مربوط به موضوع را مطرح و زمینه را جهت انتخاب یکی از نظریات رایج، ترکیبی از آن ها و یا ابداع و الهام مدلی بر اساس آن ها فراهم می‌آورد. در همین راستا، در این فصل به مطالعه و بررسی ادبیات تحقیق این پژوهش می‌پردازیم. ساختار فصل حاضر شامل ۶ بخش است که در بخش اول به موضوع سالمندان پرداخته شده است. بخش دوم شامل افسردگی می‌باشد، در بخش سوم به موضوع اضطراب، در بخش چهارم، احساس تنهایی، در بخش پنجم فرایند امید درمانی و نهایتاً در بخش ششم تحقیقات انجام شده در داخل و خارج در ارتباط با موضوع تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.

۲-۲- سالمندان

۲-۲-۱- مفهوم لغوی سالمندی(پیری)

در روانشناسی تحولی^[۴]، فراخنای زندگی به کودکی^[۵]، نوجوانی^[۶]، جوانی^[۷]، میانسالی^[۸] و سالخوردگی^[۹] تقسیم می شود. سالخوردگی، کهنسالی، سالمندی یا پیری واژه هایی هستند که برای آخرین دوره زندگی انسان به کار گرفته شده اند. به طور قراردادی سال های پس از ۶۵ سالگی در برخی متون ۶۰ سالگی به عنوان پیری تعریف شده است. به علاوه متخصصان بین پیر- جوان (سنین ۶۵ تا ۷۴) پیر- پیر(سنین ۷۵ تا ۸۴) و کهنسالی( بیش از ۸۴ سالگی) تفاوت قائل شده اند (ولی اللهی و اصغری، ۱۳۹۳).

۲-۲-۲- تعریف پیری یا سالمندی

سالمند یک واژه مناسب برای توصیف افراد مسن در مقایسه با افراد جوان تر است. البته وقتی از این واژه استفاده می‌کنیم آن را به عنوان یک واژه اختصاری و قابل پذیرش برای دوره سالمندی به کار می بریم. در عمل مستندات دولتی ، سالمند یا بزرگسال را افراد ۶۰ سال و بالاتر در نظر می گیرند. تعریف جدیدی از سالمندی، بر اساس داشتن فعالیت است، که بیانگر کاهش فعالیت های اقتصادی افراد ۶۰ سال و بالاتر در طول ۲۵ سال انتهایی قرن بیستم است (مداح، ۱۳۸۸).

بهتر است اواخر بزرگسالی را امتداد دوره های پیشین، و نه قطع ارتباط با این دوره بدانیم سن زمانی( تقویمی) شاخص ناقصی برای سن کارکردی^[۱۰]، یا کفایت و عملکرد واقعی است. چون افراد از لحاظ زیستی با آهنگ متفاوتی پیر می‌شوند، متخصصان بین سالخوردگان جوان پیر که از لحاظ جسمانی نسبت به سن زیادشان جوان به نظر می‌رسند، و سالخوردگان پیر پیر که شکننده به نظر می‌رسند و علایم ضعف را نشان می‌دهند، فرق می‌گذارند. در نوشته های رایج که به پیری اختصاص دارند، جوان پیر به سن ۶۵ تا ۷۵ سالگی، پیر پیر به ۷۵ تا ۸۵ سالگی و خیلی پیر پیر به ۸۵ تا ۹۵ سالگی اشاره دارد (آلن، ۲۰۱۶).

درست همزمان با رسیدن فرد به اوج عملکرد سیستم های زیستی، فرایند سالمندی نیز آغاز می شود همه ی موجودات با ذخیره ی بافتی و تعداد بیشماری سلول متولد می‌شوند، ولی این ذخیره با افزایش سن رفته رفته تحلیل می رود. عمر همه ی سلول ها و بافت ها محدود است و با افزایش سن، فرایند ترمیم آن ها ضعیف تر می شود ‌به این ترتیب، بدن به کندی پیر می شود بدون آن که تا سال ها قابل درک باشد (ولی اللهی و اصغری، ۱۳۹۳).

بین افراد و توانایی درونی آن ها به میزانی تفاوت وجود دارد که زیست شناسان تاکنون نتوانست اند مقیاسی زیستی را تعیین کنند که قادر باشد روند کلی پیر شدن را در افراد سالخورده مشخص کند. یک فرد ممکن است دارای توانایی‌های متفاوت ( شناختی، اجتماعی و فیزیکی ) باشد و به شیوه فعال سال های پایان عمر خود را سپری سازد. متاسفانه تصورات عامه از پیری اجازه نمی دهد که افراد ‌در مورد کیفیت این چند دهه ی آخر زندگی آگاه شوند. در عوض خیلی ها ‌به این افسانه معتقدند که افراد سالخورده عاجز و مریض هستند، با خانواده هایشان تماس کمی دارند. دیگر قادر به یادگیری نیستند و وارد مرحله وخامت و وابستگی شده اند (آلن^[۱۱]، ۲۰۱۶).