مبحث دوم : مفهوم شناسی

در هر پژوهش حقوقی نخستین و منطقی‌ترین وظیفه قبل از ورود به ماهیت و بررسی آن ارائه تعریفی از موضوع مورد بحث است تا به کمک آن بتوان تمامی مصداق های موجود یا جدید را شناسایی کرد ، در این صورت زمینه برای درک هر چه بهتر موضوع فراهم می شود. با این مقدمه در ابتدای امر مفهوم اثرتلویزیونی به عنوان یکی از آثار قابل حمایت در حقوق مالکیت فکری مطرح شده و سپس در ادامه انواع آثار تلویزیونی با توجه به قواعد و مقررات خاص رسانه تلویزیون مورد تحلیل قرار گرفته و نهایتاًً دست اندرکاران ساخت چنین آثاری مورد بررسی قرار می گیرند ، زیرا بحث از حقوق مالکیت ادبی و هنری آثار تلویزیونی از حیث ماهوی و شکلی در فصل های آینده نیازمند توضیح انواع آثار تلویزیونی و شناسایی پدیدآورندگان این آثار خواهد بود. پر واضح است که بیان تعاریف و مفاهیم فوق الذکر موجب می شود تا یک شمای کلی از آثار تلویزیونی ارائه شود.

گفتار اول : مفهوم اثر تلویزیونی

اثر^[۷۰] در لغت به معنای نشانه ، علامت باقی مانده از هر چیز ، جای پا ، تالیف ، تصنیف ، دیوان شعر ، کتاب نثر ، آنچه از یک شاعر یا نویسنده به جا می ماند ، کیفیت و حالتی که از فاعل در منفعل گذارده می شود ، آمده است.^[۷۱]

در اصطلاح فقهی اثر به معنای باقی مانده چیزی است. نَحنُ نُحیِ المَوتی وَ نَکتُبُ ما قَدُّمُوا اَو آثارَهُم- مراد اعمال و کارها و سنت هایی است که از انسان ها باقی می ماند. (یس آیه ۱۲ ) البته باقی مانده هرچیز متناسب با آن است ، برای مثال اثر هریک از عقد ، ایقاع ، زوجیت ، ملکیت ، احکام وضعی یا تکلیفی مترتب بر آن بوده و اثر متکلم کلام اوست. همچنین در علم درایه به حدیث نیز اثر اطلاق شده است.^[۷۲]

قانون گذار ایران در ماده ۱ قانون حمایت از حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان و در مقام بیان موضوع مورد حمایت در تعریف اثر آورده است : « … به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار پدیدآورندگان پدید می‌آید ، بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن به کار رفته اثر اطلاق می شود.» علی رغم آن که در این ماده سعی شده تا اثر به صورت ماحصل فکری پدیدآورنده تعریف شود ، اما بنا به تحلیل یکی از حقوق دانان این تعریف دارای اشکال بوده و جامع و مانع نسیت : جامع نیست ، زیرا اوصاف اصلی و دقیق یک اثر فکری یا ذهنی را بیان نمی کند. مانع نیست ، از این حیث که به دلیل کلی گویی تمامی آثار فکری اعم از اختراعات فنی و صنعتی را در برگرفته و از این حیث مجمل و مبهم است.^[۷۳] اما در ماده ۱ پیش نویس لایحه جدید این ایراد برطرف شده و آمده است : « اثر عبارت است از هر گونه آفریده ادبی و هنری که در آن افکار و احساسات به شیوه ی اصیل ارائه شده است. » این ماده با بیان آفریده ادبی و هنری در بادی امر اختراعات فنی و صنعتی را از تعریف خارج نموده ، از طرف دیگر با بیان اصطلاح « شیوه ی اصیل ارائه » در انتهای ماده صراحتاً معیار اصالت را برای اثر تلقی شدن آثار ادبی و هنری که خود مقدمه حمایت مادی و معنوی می‌باشد ، بیان نموده است.

پس از روشن شدن مفهوم اثر نوبت به تبیین مفهوم اثر تلویزیونی می‌رسد ؛ در رابطه با مفهوم اثر تلویزیونی در قانون حمایت حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان تعریفی ارائه نشده و تنها در بند ۳ ماده ۲ قانون مذکور و در مقام بیان آثار قابل حمایت به اثر سمعی و بصری اشاره شده و آمده است : « اثر سمعی و بصری به منظور اجراء در صحنه های نمایش یا پرده سینما یا پخش از رادیو یا تلویزیون که به هر ترتیب نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد ، قابل حمایت می‌باشد. » با این وجود در پیش نویس لایحه جدید بعد از تعریف اثر ، ابتدائاً اثر ادبی^[۷۴] تعریف شده و اثر دیداری- شنیداری (ترجمه فارسی اثر سمعی و بصری) از مصادیق آن خارج شده است. اما در بند ۶ ماده ۱ لایحه مذکور به تبعیت از معاهده بین‌المللی ثبت آثار سمعی و بصری ۱۹۸۹ میلادی^[۷۵] در تعریف اثر دیداری – شنیداری آمده است : « اثر دیداری- شنیداری عبارت است از : اثری متشکل از مجموعه ای از تصاویر متوالی و مرتبط به گونه ای که مشاهده آن ها احساس متحرک بودن را در ذهن به وجود آورد ، خواه با صوت همراه باشد یا نباشد.» نکته قابل تأمل آنکه در کنوانسیون برن و اصلاحیه های بعدی آن نه تنها به تعریف اثر یا اثر سمعی و بصری اشاره نشده ، بلکه تنها به حمایت از آثار سینمایی و فعالیت های مربوط به آن اشاره شده است. حتی در کنوانسیون رم هم علی رغم حمایت از سازمان های پخش به تعریف آثار قابل پخش ( اعم از رادیویی یا تلویزیونی) اشاره ای نشده است.

با توجه به اینکه یکی از حقوق دانان در تعریف اثر تلویزیونی آورده است : « اثر تلویزیونی مجموعه ای از تصاویر است که ‌بر اساس قواعد و ویژگی های خاص این رسانه پرداخته شده و یا مورد اقتباس قرار گرفته و در نهایت یک برنامه تلویزیونی را می‌سازد. »^[۷۶] نتیجتاً می توان گفت : اثر تلویزیونی همان برنامه های دیداری و شنیداری است که با روشن شدن تلویزیون بر صفحه آن پدیدار شده و بیینده را وارد دنیای ناشناخته ها می‌کند. ‌بنابرین‏ آنچه از رسانه تلویزیونی پخش می شود ، برنامه تلویزیونی است که خود ممکن است حاوی یک یا چند اثر تلویزیونی باشد.

گفتار دوم : انواع آثار تلویزیونی

افزایش کانال های تلویزیون سراسری و استانی از یک سو و پخش آثار تلویزیونی در اغلب ساعات شبانه روز و گاهاً در تمام ۲۴ ساعت موجب شده تا آثاری که در قالب برنامه های مختلف از تلویزیون پخش می‌شوند ، دارای تنوع و گستردگی فراوانی باشند. بدون شک مهم ترین هدف از تولید چنین برنامه هایی جذب مخاطب و اثرگذاری بر رفتارهای اوست ؛ در یک برداشت کلی رسانه ها به خصوص تلویزیون برای رسیدن به هدف مذکور کارکردی ۴ وجهی خواهند داشت :

در بادی امر همان گونه که در مقدمه قانون اساسی آمده است ، برنامه ها و آثار تولیدی می بایست جنبه ارشادی داشته و بیش از پیش بر تحکیم آرمان های اصیل جامعه اسلامی اعم از واجبات و مستبحات بپردازند. دوم آنکه از لحاظ اطلاعاتی با انعکاس رویدادهای داخلی و خارجی و تحلیل اخبار با ارتقای آگاهی عمومی جامعه زمینه را برای برداشت صحیح از وقایع فراهم سازند. سوم آنکه با آموزش های مفید و مؤثر در زمینه علمی و فرهنگی و هنری در جهت برخورداری بینندگان از آموزش رایگان و سهل الوصول برای افزایش توانمندی ها و نهایتاًً ارتقای فرهنگ عمومی گام بردارند. نهایتاًً با طراحی برنامه های شاد و تفریحی موجبات ساعاتی خوش را برای بینندگان فراهم سازند.^[۷۷] نیل ‌به این کارکرد چهار گانه مستلزم تلاش روز افزون طراحان و برنامه سازان سازمان صدا و سیما برای تولید و پخش برنامه ها است. علی رغم حجم فزاینده برنامه ها می توان با بهره گرفتن از سه معیاری که در ادامه تشریح می‌گردد ، آن ها را طبقه بندی نمود.

بند اول ) از لحاظ موضوع

مقام معظم رهبری نیز درباره تخلق به اخلاق الله می فرماید:

اصلاً فایده اساسی و هدف اصلی این است که انسان‌ها متخلق به اخلاق الله بشوند. تخلق به اخلاق الله مقدمه برای یک کار دیگر نیست، کارهای دیگر، مقدمه برای تخلق به اخلاق الله است. عدل مقدمه تخلق به اخلاق الله و نورانی شدن انسان‌ها است. حکومت اسلامی و حاکمیت پیامبران، برای همین است؛ «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»

ب- تقوا:

تقوا یک هدف اساسی تربیتی است … والعاقبهُ التقوی، سرانجام نیک مخصوص تقواست. کلمه تقوا به معنای حفظ و نگهداری است و وقتی این کلمه در زمینه اخلاقی و تربیتی ‌در مورد انسان به کار می رود به معنای حفظ خود، تسلط بر خود، اراده خود و قرار دادن اعمال و رفتار خود در مسیر عقلانی است.

هدف اساسی تعلیم و تربیت این است که خود را طوری بار آورند که خود اداره کننده خویشتن باشد، تمایلات یا هواهای نفسانی خود را تحت کنترل در آورد و از آنچه غیر منطقی و غیرعقلانی است خود را دور سازد و آنچه شایسته انسان بودن اوست انجام دهد. (شریعتمداری، ۱۳۷۹: ۱۳۱)

در رابطه با تقوا آیت اله مکارم شیرازی در کتاب ‌مثل‌های زیبای قران در پیام مهم آیه شریفه ۳۵ سوره رعد آورده است:

از آیات متعدد در می یابیم که میزان پاداش الهی در آخرت، تقواست. و به دو روایت اشاره ‌کرده‌است:

۱- پیامبر گرامی اسلام (ص) در روایت کوتاه و پرمعنایی می فرماید: «تمام التقوی اَن تتعلم ما جَهِِلتَ و تَعمَلَ بما عَمِلتَ» تقوای کامل به دو چیز تحقق می‌یابد. نخست اینکه، آنچه نمی دانی و بدان نا آگاهی، فراگیری و دیگر اینکه، به آنچه می‌دانی جامه ی عمل بپوشان.

‌بر اساس این روایات ندانستن عذر تلقی نمی شود، بلکه انسان موظف است آنچه را نمی داند بیاموزد و سپس به آن عمل کند. در روز قیامت به کسانی که می‌گویند نمی دانیم، خطاب و عقاب می شود که چرا یاد نگرفتید؟!

۲- حضرت علی(ع) نیز در روایتی کوتاه و جالب می فرماید: «مَن مَلِکَ شهوتَهُ کان تقیّا» کسی که مالک شهواتش باشد باتقواست.

انسان باتقوا مالک غضب، شهوت، حب جا و مقام، حب شهرت جناح گرایی و … است و بر همه این امور تسلط دارد. (مکارم شیرازی، ۱۳۸۶: ۳۱۴)

مقام معظم رهبری نیز درباره معنا و آثار تقوا می فرماید:

مفهوم تقوا در اسلام، به معنای مراقبت دائمی یک انسان از حرکت خود واز مسیر و انگیزه های خود و از آن سمتی است که آن را اتخاذ کرده و دارد حرکت می‌کند؛ آن مراقبت دائمی را تقوا گویند – نوعی هوشیاری ، خودپایی، پرهیز و بر حذر بودن، لذا در عمل شخص هم تقوا مهم و مؤثر است در جامعه هم مؤثر است. در هدایت جامعه ، هم تقوای شخص مهم است، هم تقوای آن کسانی که روی اشخاص اثر می‌گذارند… یعنی ما به فکر دنیا هم باشیم، تقوا لازم داریم؛ به فکر پیروزی و عزت هم باشیم، به فکر موفقیت در میدانهای جهانی، یا به فکر رضایت خدا هم باشیم، در هر حال تقوا لازم داریم. ببینید، تقوا یک ارزش اسلامی به معنای مطلق است. (بانکی پورفرد، ۱۳۸۰: ۱۳۳)

و در بیانی دیگر می فرماید:

عالمی که وجدان بیدار و تقوا نداشته باشد، اضّر از هر دشمن بر جامعه اسلامی است. (همان: ۱۳۳)

ج- ذکر و یاد خدا:

ذکر و یاد خدا یعنی همان توجه به او؛ کسی که خالق تمام هستی است و در نظام تکوین همه چیز به سوی اوست حرکت هر جنبنده ای به ذکر و یاد اوست و در این راه هر موجودی دارای شعور و آگاهی بیشتری باشد بیشتر خود را به او نزدیک می بیند. هرکس به اندازه معرفت خود نسبت به خدا به او توجه دارد و این معرفت نیز به ذکر و یاد او ایجاد می شود. و اگر کسی دچار غفلت شد از یاد او باز می ماند و خودش دچار خسران و زیان شده است. در واقع کسی که ذکر می‌گوید خداوند را اطاعت ‌کرده‌است و خداوند نیز به همین واسطه به او عنایت دارد. یکی از نکات مهم این است که ذکر باید خالص و برای خدا باشد. امام صادق(ع) می فرماید:

خود را برای رضای خدا خالص گردان. طاعت های خود را هر چند زیاد باشند در مقایسه با احسان و بخشش های او اندک شمار، زیرا اگر بزرگ بپنداری سبب می شود که ریا، خودبینی، سفاهت، تندخویی نسبت به مردم، زیاد دانستن عبادت ها و فراموش کردن احسان و نعمتهای خداوند گرفتار شود و جز به دوری تو از خداوند افزوده نمی شود و با گذشت روزگار، جز وحشت و اضطراب عاید نمی گردد. (واثقی راد، ۱۳۸۳: ۳۲۵)

کسی که ذکرگو است خداوند نیز او را یاد می آورد. علی علیه السلام می فرماید: من ذکرالله ذکره. کسی که خداوند را به یاد آورد خداوند او را یاد می آورد یعنی به او توجه می‌کند. (همان: ۳۳۲)

ذکر خداوند باعث کمال انسان است و ذکر غیرخدا مایه حسرت و پشیمانی است. کسی که در طول عمر ذکر غیرخدا را بگوید روزی خواهد رسید که در می‌یابد که عمر خود را تلف کرده و سودی نبرده است و ارزشی کسب نکرده است چون ارزش هر چیزی با ذکر خداوند ارزیابی می شود.

شهید مطهری در کتاب سیری در نهج­البلاغه آورده است:

ذکر خدا و یاد خدا که هدف عبادت است، دل را جلا می‌دهد و صفا می بخشد و آن را آماده تجلیات الهی قرار می‌دهد. علی علیه السلام در خطبه ۲۲۰ درباره یاد حق که روح عبادت است چنین می فرماید:

«خداوند یاد خود را صیقل دلها قرار داده است و دلها بدین وسیله از پس کری شنوا و از پس نابینایی بینا و از پس سرکشی عناد رام می‌گردند. همواره چنین بوده و هست که خداوند متعال در هر برهه ای از زمان و در زمانهایی که پیامبری در میان مردم نبوده است، بندگانی داشته و دارد که در سرّ خیر آن ها با آن ها راز می‌گوید و از راه عقلهایشان با آنان تکلم می‌کند. (شهید مطهری، ۱۳۸۹: ۹۴)

ذکر دو نوع است: قلبی و لسانی. گاهی انسان با لسانش خدا را ذکر می‌کند مثلاً در روز چندین بار تسبیحات فاطمه زهرا سلام الله علیها را بر زبان جاری می‌کند. این نوع ذکر خوب و ارزنده و پسندیده است و در ارزشش روایات زیادی آمده است، و این ذکر زبانی خود زمینه ای است برای ذکر قلبی و یا اینکه اثری است از آثار ذکر قلبی و مرتبه ایست از مراتب ذکر. اما این ذکر به تنهایی کافی نیست بلکه باید همراه با توجه قلبی و حالات قلبی باشد، نه اینکه زبان، ذاکر باشد و قلب غافل، که این ذکر، ذکر نیست و اگر هم باشد از آن کاری ساخته نیست. زمانی که قلب متوجه نباشد و معنای الفاظی را که به زبان می آورد نداند و تصدیق نکرده باشد و به آن ها ایمان و اعتقاد نداشته باشد آن ذکر نمی تواند اثربخش و حیات آفرین و اطمینان آور باشد. (تقوی)

مقام معظم رهبری نیز در رابطه با ذکر و یاد خدا می فرماید:

بیشترین و بهترین راه تامین اخلاق اسلامی، ذکر و به یاد خدا بودن است. (بانکی پورفرد، ۱۳۸۰: ۱۳۴)

د- دوری از تکبر:

جبارزاده لنگرلوئی و همکاران(۱۳۸۹) در پژوهش تحت عنوان «بررسی رابطه مدیریت سود شرکت های گروه (تلفیقی) با بازده سهام شرکت اصلی در بورس اوراق بهادار تهران» ‌به این نتیجه رسیدند که رابطه ضعیف و معکوس و لی معنی بین مدیریت سود شرکت های گروه (تلفیقی) با بازده سهام شرکت اصلی وجود دارد.

ابراهیمی و سیدی(۱۳۸۷) در تحقیق خود در ۷۱ شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به بررسی تاثیر نوع مؤسسه‌ حسابرسی(سازمان حسابرسی و سایر مؤسسه‌¬ها) و نوع اظهار نظر حسابرسی در گزارش حسابرسی بر روی اقلام تعهدی اختیاری پرداختند و ‌به این نتیجه رسیدند که تنها نوع مؤسسه‌¬ی حسابرسی با اقلام تعهدی اختیاری ارتباط دارد.

مشایخی و محمدآبادی (۱۳۹۰) در پژوهشی به بررسی رابطه مکانیزم های حاکمیت شرکتی و کیفیت سود حسابداری پرداختند. آن ها در پژوهش خود، کیفیت اقلام تعهدی، پایداری سود و توان پیش‌بینی آن را به عنوان سنجه های کیفیت سود و دوگانگی مسئولیت ها، نسبت مدیران غیر موظف هیات مدیره و تعداد جلسات آن را به عنوان شاخصه های حاکمیت شرکتی مدنظر قرار داده‌اند. یافته های پژوهش نشان می‌دهد که با بیشتر شدن تعداد جلسات هیات مدیره و افزایش حضور مدیران غیر موظف در آن، کیفیت (پایداری و توان پیش‌بینی) سود حسابداری افزایش یافته است. این در حالی است که بین تفکیک مسئولیت های مدیر عامل و رئیس هیات مدیره از یکدیگر و کیفیت (پایداری و توان پیش‌بینی) سود رابطه معنی داری وجود دارد. یافته های تحقیق حاکی از نبود رابطه معنی دار بین کیفیت اقلام تعهدی، به عنوان یکی از سنجه های کیفیت سود، با مکانیزم های حاکمیت شرکتی مورد بررسی است.

نیکومرام و محمدزاده (۱۳۸۹) در تحقیق خود ‌الگویی را برای تبیین ارتباط بین حاکمیت شرکتی و کیفیت سود ارائه نمودند. پژوهش مذبور از کیفیت اقلام تعهدی، پایداری و توان پیش ­بینی سود به ‌عنوان شاخص­ های کیفیت سود بهره گرفته و حامیت شرکتی را به دو بعد توانایی و کفایت تقسیم نموده است. نتایج این تحقیق گویای این مطلب است که هیچگونه رابطه خطی معناداری بین عوامل “توانایی” حاکمیت شرکتی (درصد مالکیت اعضای هیئت مدیره، درصد مالکیت سرمایه ­گذاران نهادی، نوع حسابرس، نوع مالکیت شرکت، اصلی بودن شرکت و درصد سهام شناور آزاد) و شاخص­ های کیفیت سود وجود ندارد. همچنین شرکت­های با حاکمیت شرکتی کافی در مقایسه با حاکمیت شرکتی ناکافی؛ صرف­نظر از توانایی حاکمیت شرکتی، دارای کیفیت سود بالاتری هستند.

مرادزاده فرد و همکاران (۱۳۸۹)، میزان ارتباط جریان نقد آزاد شرکت و جریان نقد آزاد سهامدار با ارزش بازار سهام را بررسی و ‌به این نتیجه رسیدند که بین جریان نقد آزاد شرکت و قیمت سهام در سطح خطای ۵ درصد ارتباط معنی­داری وجود ندارد و همچنین بین جریان نقد آزاد سهامدار و قیمت سهام در سطح خطای ۵ درصد رابطه معنی­داری با ضریب همبستگی ۴۴ درصد وجود دارد.

هاشمی و کمالی (۱۳۸۹)، در بررسی تأثیر افزایش تدریجی اهرم مالی، میزان جریان نقدی آزاد و رشد شرکت بر مدیریت سود شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ‌به این نتیجه رسیدند که میزان مدیریت سود در شرکت­هایی که همواره درجه اهرم مالی زیادی دارند با شرکت­هایی که به تدریج درگیر افزایش اهرم مالی می‌شوند تفاوت معنی­داری ندارد و همچنین جریان نقد آزاد و رشد شرکت عواملی تاثیر گذار در میزان رفتارهای فرصت طلبانه مدیران هستند که در میزان مدیریت سود تاثیر گذار بوده است.

رضوانی­راز و همکاران (۱۳۸۹) به بررسی رابطه بین جریان های نقد آزاد و سیاست تقسیم سود در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته­اند، نتایج تحقیق آن ها حاکی از این است که هم در شرکت­های بزرگ و هم در شرکت­های دارای فرصت‌های سرمایه گذاری پایین بین وجوه نقد آزاد و تغییرات تقسیم سود، رابطه مسنقیم معنی داری وجود دارد. این نتیجه حاکی از این است که مدیران شرکت­های مذکور در اتخاذ تصمیات مربوط به سیاست تقسیم سود، سه عامل مهم وجوه نقد آزاد، فرصت­های سرمایه گذاری و اندازه را مورد توجه قرار می‌دهند.

پورکریم(۱۳۸۹) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «رابطه بین کیفیت حسابرس و قابلیت اتکای اقلام تعهدی » به بررسی رابطه بین کیفیت حسابرسی و قابلیت اتکای اقلام تعهدی پرداخت. وی در این پژوهش جهت تعیین کیفیت حسابرس از دو معیار اندازه حسابرس و دوره تصدی حسابرس و به منظور محاسبه قابلیت اتکای اقلام تعهدی در پیروی از مدل ریچاردسون و همکاران از پایداری اقلام تعهدی استفاده نمود. جامعه آماری این پزوهش، کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بود که در دوره زمانی ۱۳۸۰-۱۳۸۶ مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان داد، شرکت‌های حسابرسی‌شده توسط حسابرس با کیفیت بالاتر در مقایسه با شرکت‌های حسابرسی شده توسط حسابرس با کیفیت پایین تر، دارای ضریب پایداری اقلام تعهدی بیشتری بوده و در نتیجه قابلیت اتکای اقلام تعهدی بالاتری دارند.

حساس‌یگانه و آذین‌فر(۱۳۸۹) در پژوهشی با عنوان «رابطه بین کیفیت حسابرسی و اندازه مؤسسه‌ حسابرسی» رابطه بین کیفیت حسابرسی و اندازه حسابرس درایران را مورد بررسی قرار دادند. به همین منظور مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی در زمره حسابرس کوچک (مؤسسات حسابرسی کوچک) و سازمان حسابرسی به دلیل کارکنان زیاد و قدمت بیشتر در زمره حسابرس بزرگ قرار گرفت. برای بررسی کیفیت نیز معیار پژوهش‌گران، مقایسه تحریفات کشف شده و گزارش شده در گزارش‌های حسابرسی به تفکیک پنج نوع تحریف، از طریق مقایسه گزارش حسابرسی سال جاری و گردش سود و زیان انباشته سال آتی انجام گرفت. تحلیل‌های آماری صورت گرفته در این پژوهش مبین رابطه معنادار و معکوس کیفیت حسابرسی و اندازه حسابرس(مؤسسه‌ حسابرسی) است.

مهرانی و حصارزاده (۱۳۸۸) ارتباط کیفیت حسابداری و سطح نگهداشت وجه نقد را سنجیدند. در این تحقیق از کیفیت اقلام تعهدی به ‌عنوان معیار کیفیت گزارشگری مالی استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که سطح انباشت وجوه نقد در شرکت­هایی که از کیفیت بالاتر حسابداری برخوردارند، نسبت به آنهایی که دارای کیفیت پائین­تر حسابداری­اند، کمتر ‌می‌باشد.

ابراهیمی کردلر و سیدی (۱۳۸۷) در مقاله‌ای با عنوان «نقش حسابرسان مستقل در کاهش اقلام تعهدی اختیاری» رابطه بین حسابرسان مستقل و نوع اظهار نظر حسابرس با مدیریت سود را مورد بررسی قرار دادند . یافته های آن پژوهش نشان داد که فقط نوع مؤسسه‌ حسابرسی با اقلام تعهدی اختیاری رابطه]معکوس[ دارد.

تهاتر کسی که قادر به پرداخت دیون خود می‌باشد(غیر ور شکسته)^[۲۷]: این نوع از تهاتر دارای اقسام مختلفی است که در هریک از آن ها طرفین قادر به پرداخت دیون خود می‌باشد اما بر حسب شرایط تفاوت های میان آن ها وجود دارد.

بعضی از حقوق دانان ۷ نوع از تهاتر را در این زمینه ذکر کرده‌اند که این تقسیم بر اساس نوع رابطه افراد و قرارداد بین طرفین تعریف شده است که مورد پذیرش همه حقوق دانان قرار نگرفته است و گفته شده که تقسیم جامعی نیست که به ذکر بعضی از آن ها می پردازیم.

تهاتر مستقل^[۲۸] را این گونه تعریف کرده‌اند که: تهاتر ‌در مورد مطالبات متقابل افراد که ناشی از یک معامله نیستند بلکه مستقل و غیر مرتبط با یکدیگر هستند واقع می شود. ^[۲۹]که درحقوق کامن لا به تهاتر قانونی معروف است. که این نوع از تهاتر اصلی ترین نوع تهاتر است که بیشترین استفاده را دارد. شهرت این نوع از تهاتر ‌به این دلیل است که ریشه تاریخی آن به قانون مصوب سال ۱۷۲۹ تا ۱۷۳۵ بر می‌گردد این قسم از تهاتر تنها با توسل به مراجع قضایی قابل اعمال است و نمی توان به عنوان یک راه حل اعمال گردد اما این قاعده در موارد زیر استثنا شده است:

۱-در موردی که مدیون بر حسب عرف و اوضاع و احوال مشابه دارای حق حبس اموال بدهکار است.

۲-در مواردی که به منظور حمایت از مدیون تهاتر عادلانه و منصفانه باشد.

اثر تهاتر قانونی از زمان صدور حکم قضایی جاری می شود و در مواردی که اعمال تهاتر به عنوان راه حل شخصی پذیرفته شده است اثر آن از زمان اعمال تهاتر توسط شخص جاری می شود در این زمینه باید توجه کرد تهاتری که به عنوان راه حل شخصی پذیرفته شده اعمال و اجرای تهاتر قهری نیست بلکه نیاز به اعلان غیر مشروط یا اقدام اثباتی دیگری از سوی مدیون دارد. ^[۳۰]

تهاتر قراردادی ^[۳۱]را نیز این گونه تعریف کرده‌اند که: تهاتری است که در مرحله نخست بر اصول قرارداد عمل می‌کند و مبتنی است بر اراده طرفین و در این نوع قرارداد حداقل های لازم برای وقوع تهاتر را رعایت کنند.

تهاتر معلاملی ^[۳۲]: تهاتر مطالبات متقابل غیر قابل انفکاکی هست که از یک معامله ناشی می شود برای مثال بین طلب فروشنده از باب ثمن کالای فروخته شده و طلب خریدار بابت خسارت ناشی از معیوب بودن کالای خریداری شده و یا دین موجر بابت اجاره بها و دین مستاجر بابت خسارت ناشی از نقض تعهات قراردادی توسط موجر که در این زمینه ها تهاتر معلاملی واقع می شود.

اعمال این تهاتر نیز نیازی به توسل به مراجع قضایی ندارد و به عنوان یکی از راه حل های عرفی در بین جامعه پذیرفته شده است. دلیل و منشا اصلی این امر هم وجود قرارداد بین طرفین و عرفی بودن این نوع از تهاتر است که نوعا در میان جامعه اجرا می شود.

تهاتر قضایی^[۳۳]: را تهاتری که از طریق مراجعه به دادگاه که از حمایت قضایی بر خوردار است تعریف کرده‌اند. در این نوع تهاتر مراجعه به دادگاه الزامی است و ادعای طرفین باید در دادگاه به صورت دفاع متقابل مطرح شده و دادگاه باید آن را مورد شناسایی قرار دهد و در حکم دادگاه باید تهاتر مورد حکم قرار گیرد.

در این نوع از تهاتر باید یک سری از شرایط در دو دین و طرفین وجود داشته باشد و این اینکه طرفین با هم قرارداد نداشته باشند و ‌در مورد دین یا تحقق آن اختلاف باشد. نمونه این نوع تهاتر را می توان تهاتر در ورشکستگی افراد دانست که در این تهاتر باید به دادگاه مراجعه کرد و تهاتر را از طریق دادگاه اعمال کرد.

معاملات تهاتری ساده(barter) انتقال مقدار معینی کالا در مقابل مقدار معین از کالایی دیگر که از نظر ارزش برابر هستند. بدون انتقال وجه نقدو در ضمن یک عقد واحد که تحویل کالا هم زمان یا غیر هم زمان، البته در فاصله زمانی کوتاه.

قرارداد تسویه تهاتری(barter clearing) طرفین توافق می‌کنند تا مبلغ معینی، کالا یا خدمات را در یک دوره زمانی مشخص بین یکدیگر تبادل نمایند. بدون آنکه عملا بین طرفین وجهی مبادله شود. از طریق افتتاح حساب در بانک مرکزی خود و به نام کشور طرف مقابل هر یک به میزان مبلغ مقرر در قرار داد، در بانک مرکزی کشور مقابل طلبکار فرض می شود.

قرارداد واگذاری تهاتری(switch agreement)یکی از طرفین معامله به جای آنکه شخصا تعهد متقابل را انجام دهد، آن را به شخص ثالث واگذار می‌کند. و یا اینکه این حق را داشته باشد که تعهدات متقابل را به ثالث واگذار نماید. نیازمند توافق و تراضی طرف دیگر عقد است.

قرارداد تعویض(swap) کالاهای مشابه که در محل های متفاوتی قرار دارند با یکدیگر معاوضه می‌شوند. تا مخارج حمل و نقل کاهش پیدا کند. نسبت به کالاهایی صورت می‌گیرد که ویژگی و مشخصات مشابه و استانداردی دارند.

معاوضه دیون(exchange of debts): حسب مورد تبدیل دین قبلی به دین جدید با شرایط جدید. (تحاسب)خرید دین موجل جدید به ازاء دین موجل قبلی(بیع دین به دین)

۲-۶- سیر تحول تاریخی تهاتر

۲-۶-۱- در حقوق

در قانون روم، ابتدا تهاتر شناخته شده نبود، بلکه اصل موسوم به اصل وحدت دعوی حاکم بود بر اساس این اصل دعوی واحد فقط می‌توانست در بر گیرنده طلب واحد باشد و پاسخ ‌به این دعوی صرفا به صورت بلی یا خیر یعنی اقرار یا انکار ممکن بود زیرا در صورت مطالبه دین از سوی داین مدیون نمی توانست به تهاتر استناد جوید زیرا ناگزیر بود ابتدا صحت طلب ادعایی داین را تصدیق نماید و دیگر نمی توانست علاوه بر اقرار به حقانیت داین اضافه نماید که او نیز به نوبه خود دینی بر ذمه داین دارد و لذا بین دو دین تهاتر صورت گرفته و نهایتاً دین ساقط است. ‌بنابرین‏ حکم به محکومیت وی به تادیه طلب داین داده می شد و آنگاه وی می بایست بابت طلب خود از داین دعوی مستقلی را اقامه نماید و مقدم داشتن رسیدگی ‌به این دعوی بر اصل دعوی نسبت به داین جایز نبود. زیرا با اصل وحدت دعوی مغایرت داشت.

البته در صورتی که توافق به تهاتر نشده باشد چون این امر پذیرفته شده بود این حکم چون موجب اضرار مدیونی که خود داین هم بود می شد قانون روم استثنائاتی بر این اصل وارد نمود که به موجب آن مدیونی که دینی بر ذمه داین داشت می‌توانست در برابر دعوی داین به ایراد (حیله و تقلب )^[۳۴] استناد جوید و از این طریق زمینه را برای وقوع تهاتر فراهم سازد.

این قانون روم تغییراتی یافت و در زمان( ژو سنتتین ) این امکان برای مدیون فراهم آمد که بدون نیاز به طرح ایراد حیله و تقلب تقاضای تهاتر دو دین را به نماید و لذا مقرر شد که تهاتر(به حکم قانون)^[۳۵] واقع شود و منظور این بود وقوع تهاتر نیازی به طرح ایراد حیله و تقلب ندارد و بدون انجام این تشریفات نیز انجام شود.

اما این نوع تهاتر قهری نبوده بلکه یک تهاتر قضایی بود که استناد به آن ضروری و در دادگاه امکان پذیر بوده و قاضی می‌توانست علی رغم صرف وقت و هزینه بسیار با اقدامات پیچیده از صدور حکم تهاتر امتناع ورزد.

‌بنابرین‏ دین تهاتر در قانون روم تهاتر قضایی بود و از این حیث که استناد به آن از سوی مدیون لازم بود. تهاتر ارادی نیز وجود داشت که در آن تنها چیزی که تغییر کرده بود این بود که مدیون می‌توانست بدون طرح ایراد وتقلب مستقیما به تهاتر استناد نماید.

تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از سالمند، افراد بالای ۶۰ سال حاضر در مراکز نگهداری می‌باشند.

اضطراب

تعریف مفهومی: عبارت است از اختلالاتی که در ویژگی های ترس و اضطراب بیش از حد و اختلالات رفتاری مربوط، سهیم هستند. در واقع اضطراب، پیش‌بینی تهدید آینده است (DSN-5 به نقل از بشکانی، ۱۳۹۳).

تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از اضطراب نمره ای است که آزمودنی در آزمون اضطراب بک به دست می آورد و مقیاس اندازه گیری این آزمون فاصله ای است.

افسردگی

تعریف مفهومی: افسردگی شامل اختلال بی نظمی خلق اخلالگر، اختلال افسردگی اساسی، اختلال افسردگی مداوم، اختلال ملال پیش از قاعدگی، اختلال ناشی از مواد، ناشی از بیماری های جسمانی دیگر و اختلال افسردگی نامشخص می شود. وجود غم، پوچی یا خلق تحریک پذیر همراه با تغییرات جسمانی و شناختی که به طور قابل ملاحظه ای بر توانایی عمل کردن فرد تاثیر می‌گذارند، جزو ویژگی های مشترک تمام این افسردگی ها می‌باشد که تفاوت بین آن ها تنها در مدت، زمانبندی و سبب شناختی است (انجمن روان‌پزشکی آمریکا، ۲۰۱۳، ترجمه سید‌محمدی، ۱۳۹۳).

تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از افسردگی نمره ای است که آزمودنی در آزمون افسردگی سالمندان GDS به دست می آورد و مقیاس اندازه گیری این آزمون فاصله ای است.

احساس تنهایی

تعریف مفهومی: احساسی تنهایی یک وضعیت دردناک، تجربه شده است و هنگامی که میان انتظارات فرد از روابط بین فردی موجود و روابط بین فردی مطلوب فاصله وجود داشته باشد افراد احساس تنهایی می‌کنند ( پیلاو و پریمن ، ۱۹۸۲: نقل از هنریج و دیگران، ۲۰۰۶).

تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از احساس تنهایی نمره ای است که آزمودنی در مقیاس تجدید نظر شده احساس تنهایی راسل، پلاو و کاتروتا (۱۹۸۰) به دست می آورد و مقیاس اندازه گیری این آزمون فاصله ای است.

امید درمانی

تعریف مفهومی: امید داشتن انتظار مثبت برای رسیدن به هدف است، بر اساس این تعریف فرد امیدوار کسی است که در زندگی هدف یا اهدافی دارد، انتظار دارد به آن ها برسد و برای رسیدن به هدف تلاش می‌کند، امید، باور داشتن به تحقق هدف را القا می‌کند و با پیش‌بینی و اعتماد مترادف است امید درمانی به افرد کمک می‌کند تا خود را برای دنبال کردن هدف هایشان برانگیزانند و گذرگاه های فراوان در جهت دستیابی به هدفها و موانع را شناسایی کرده و برای رسیدن به هدف با موانع مقابله کنند (کاپورال و همکاران، ۲۰۱۲).

تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از امید درمانی، برنامه آموزشی ۸ جلسه ای است که بر مبنای اصول نظریه ی امید اسنایدر و با بهره گیری از منابع مرتیط طراحی شده است

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق

۲-۱- مقدمه

مبانی نظری و پیشینه تحقیق، اساس توجیه‌پذیری علمی تحقیق‌ می‌باشند. مبانی نظری در واقع تئوری ها، نظریات و مدل های مختلف مربوط به موضوع را مطرح و زمینه را جهت انتخاب یکی از نظریات رایج، ترکیبی از آن ها و یا ابداع و الهام مدلی بر اساس آن ها فراهم می‌آورد. در همین راستا، در این فصل به مطالعه و بررسی ادبیات تحقیق این پژوهش می‌پردازیم. ساختار فصل حاضر شامل ۶ بخش است که در بخش اول به موضوع سالمندان پرداخته شده است. بخش دوم شامل افسردگی می‌باشد، در بخش سوم به موضوع اضطراب، در بخش چهارم، احساس تنهایی، در بخش پنجم فرایند امید درمانی و نهایتاً در بخش ششم تحقیقات انجام شده در داخل و خارج در ارتباط با موضوع تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.

۲-۲- سالمندان

۲-۲-۱- مفهوم لغوی سالمندی(پیری)

در روانشناسی تحولی^[۴]، فراخنای زندگی به کودکی^[۵]، نوجوانی^[۶]، جوانی^[۷]، میانسالی^[۸] و سالخوردگی^[۹] تقسیم می شود. سالخوردگی، کهنسالی، سالمندی یا پیری واژه هایی هستند که برای آخرین دوره زندگی انسان به کار گرفته شده اند. به طور قراردادی سال های پس از ۶۵ سالگی در برخی متون ۶۰ سالگی به عنوان پیری تعریف شده است. به علاوه متخصصان بین پیر- جوان (سنین ۶۵ تا ۷۴) پیر- پیر(سنین ۷۵ تا ۸۴) و کهنسالی( بیش از ۸۴ سالگی) تفاوت قائل شده اند (ولی اللهی و اصغری، ۱۳۹۳).

۲-۲-۲- تعریف پیری یا سالمندی

سالمند یک واژه مناسب برای توصیف افراد مسن در مقایسه با افراد جوان تر است. البته وقتی از این واژه استفاده می‌کنیم آن را به عنوان یک واژه اختصاری و قابل پذیرش برای دوره سالمندی به کار می بریم. در عمل مستندات دولتی ، سالمند یا بزرگسال را افراد ۶۰ سال و بالاتر در نظر می گیرند. تعریف جدیدی از سالمندی، بر اساس داشتن فعالیت است، که بیانگر کاهش فعالیت های اقتصادی افراد ۶۰ سال و بالاتر در طول ۲۵ سال انتهایی قرن بیستم است (مداح، ۱۳۸۸).

بهتر است اواخر بزرگسالی را امتداد دوره های پیشین، و نه قطع ارتباط با این دوره بدانیم سن زمانی( تقویمی) شاخص ناقصی برای سن کارکردی^[۱۰]، یا کفایت و عملکرد واقعی است. چون افراد از لحاظ زیستی با آهنگ متفاوتی پیر می‌شوند، متخصصان بین سالخوردگان جوان پیر که از لحاظ جسمانی نسبت به سن زیادشان جوان به نظر می‌رسند، و سالخوردگان پیر پیر که شکننده به نظر می‌رسند و علایم ضعف را نشان می‌دهند، فرق می‌گذارند. در نوشته های رایج که به پیری اختصاص دارند، جوان پیر به سن ۶۵ تا ۷۵ سالگی، پیر پیر به ۷۵ تا ۸۵ سالگی و خیلی پیر پیر به ۸۵ تا ۹۵ سالگی اشاره دارد (آلن، ۲۰۱۶).

درست همزمان با رسیدن فرد به اوج عملکرد سیستم های زیستی، فرایند سالمندی نیز آغاز می شود همه ی موجودات با ذخیره ی بافتی و تعداد بیشماری سلول متولد می‌شوند، ولی این ذخیره با افزایش سن رفته رفته تحلیل می رود. عمر همه ی سلول ها و بافت ها محدود است و با افزایش سن، فرایند ترمیم آن ها ضعیف تر می شود ‌به این ترتیب، بدن به کندی پیر می شود بدون آن که تا سال ها قابل درک باشد (ولی اللهی و اصغری، ۱۳۹۳).

بین افراد و توانایی درونی آن ها به میزانی تفاوت وجود دارد که زیست شناسان تاکنون نتوانست اند مقیاسی زیستی را تعیین کنند که قادر باشد روند کلی پیر شدن را در افراد سالخورده مشخص کند. یک فرد ممکن است دارای توانایی‌های متفاوت ( شناختی، اجتماعی و فیزیکی ) باشد و به شیوه فعال سال های پایان عمر خود را سپری سازد. متاسفانه تصورات عامه از پیری اجازه نمی دهد که افراد ‌در مورد کیفیت این چند دهه ی آخر زندگی آگاه شوند. در عوض خیلی ها ‌به این افسانه معتقدند که افراد سالخورده عاجز و مریض هستند، با خانواده هایشان تماس کمی دارند. دیگر قادر به یادگیری نیستند و وارد مرحله وخامت و وابستگی شده اند (آلن^[۱۱]، ۲۰۱۶).