یا دانش علوم ‌جرم‌یابی مجموعه‌ای از رشته‌های علوم و فنون است که مجموع آن را ‌جرم‌یابی نامیده‌اند و منظور از آن کشف وقوع بزه، جمع‌ آوری ادلّه، حفظ آثار جرم، تشخیص پلیس هویت بزهکار و طرق مؤثر برای پیدا کردن و دستگیری مجرم است(کی‌نیا:۱۳۷۰، ۴).

۲-۳-۲-واحدهای جرم یابی

واحدهای جرم یابی نقش مهمی در فرایند کیفری از مرحله جمع‌ آوری ادله تا مرحله محکومیت ایفا می‌کنند. در بسیاری از پرونده های کیفری انتساب عمل مجرمانه به اشخاص و صدور احکام عادلانه منوط به ‌پاسخ‌گویی‌ علمی به پرسشها و ‌ابهام‌های قضایی است. نبود یک مدیریت اثر بخش موجب بی اعتباری ادله فیزیکی، به تأخیر افتادن فرایند بررسی‌های کارشناسی، سرخوردگی کارکنان و از بین رفتن انگیزه کاری آنان خواهد شد. مدیریت اثربخش و کارآمدی که واحد جرم یابی نیازمند برخورداری از دانش و درکی عمیق نسبت به نقش آزمایش‌های علمی در فرایند کشف حقایق جنایی است(‌فرجی‌ها:۱۳۹۰، ۷).

با وجود این، گرایش‌های مختلف رشته جرم‌یابی مملو از مواد درسی مربوط روش های نوین کشف علمی جرم است و سر‌فصل‌های مرتبط به چگونگی مدیریت واحدهای مسئول کشف جرم به ندرت در این دوره ها گنجانیده شده است. به همین دلیل مدیریت آزمایشگاه های جنایی در برخی از کشورهای در حال توسعه از طریق تجربه های شخصی و روش آزمون و خطا انجام می‌شود. با این روش کسب مهارت و تجربه های مدیریتی در این واحدها و دستیابی به اهداف سازمانی با چالش‌های بسیاری روبرو است.

۲-۳-۱-نقش و کارکردهای واحد جرم یابی

مراکز و آزمایشگاه‌های جنایی علاوه بر مشارکت در تکمیل تحقیقات جنایی، در برابر خدمات مورد نیاز کنشگران عدالت کیفری مسئولیت دارند. با وجود تفاوت‌های موجود در منافع و دغدغه های این کنشگران، تمامی این نیازها در یک موضوع اشتراک دارند و آن اینکه پاسخ به آن ها باید با رعایت اصل بیطرفی و با بهره گرفتن از روش‌های علمی و معتبر انجام شود(Clair:2002, 57).

نگاهی اجمالی به مسئولیت این مراکز در برابر هر یک از نهادها و کنشگران عدالت کیفری، به عنوان درآمدی بر موضوع مدیریت امور جرم یابی، ضروری به نظر می‌رسد:

۲-۳-۱-۱-در برابر پلیس

آزمایشگاه ها و مراکز جرم‌یابی روابط نزدیکی با ضابطان دادگستری و نهادهای مسئول اجرای قوانین کیفری دارند. ادله مادی جرم معمولاً توسط مأموران پلیس ضبط و جمع‌ آوری می‌شود. کارشناسان جرم یابی برای آگاهی از اطلاعات اولیه جنایی نیازمند گفتگو با افسران پلیس مسئول رسیدگی به پرونده هستند. این گفتگوها به تحلیل گران ‌جرم‌یابی کمک می‌کند تا به ارزش و اهمیت هر یک از ادله موجود در صحنه جرم پی ببرند. برای نمونه، آگاهی از روابط قبلی میان بزهکار و بزه دیده سهم بسزایی در تعیین نوع ادله جمع‌ آوری شده و میزان اهمیت آن دارد. روابط میان افسران پلیس و کارشناسان آزمایشگاه های جنایی باید به گونه ای تنظیم شود که اصل بی طرفی کارشناسان جرم یابی را خدشه‌دار نسازد. این امر تا حدودی بستگی به جایگاه سازمانی آزمایشگاه های جنایی دارد. برخی از منتقدان بر این باورند آزمایشگاه های جنایی وابسته به سـازمان پلیس بیشتر تحت تأثیر دغدغه‌ها و منافع این سازمان قرار می‌گیرند. از دیدگاه آنان اهمیت ارائه خدمات فنی و تجربی به پلیس نباید موجب شود کار شناسان ‌جرم‌یابی خود را افسر پلیس مأمور در آزمایشگاه های جنایی بدانند. همراهی کارشناسان ‌جرم‌یابی با همکاران پلیس خود، برای اثبات یا رد فرضیه های پلیسی ممکن است آنان را در معرض نقض اصول اخلاقی ناظر بر جرم یابی قرار دهد. یکی از وظایف مدیریت آزمایشگاه جنایی این است. که اصل بیطرفی متخصصان آزمایشگاهی را تضمین کند تا این واحدها بتوانند به دور از هر گونه شائبه جانبداری، تحلیل‌های کارشناسی خود را به طور مستقل اعلام کنند(‌فرجی‌ها:۱۳۹۰، ۸).

۲-۳-۱-۲-در برابر مقام قضایی

اهمیت و ضرورت تهیه گزارش‌های کارشناسی دقیق و معتبر از جزییات حادثه جنایی در مرحله تعقیب کیفری و رسیدگیهای قضایی بیشتر آشکار می‌شود. حضور کارشناسان جرم‌یابی در جلسه های بازپرسی و رسیدگی قضایی برای دفاع از نظریه کارشناسی و ‌پاسخ‌گویی‌ به پرسشها و ‌ابهام‌های قضایی موجب افزایش و اعتبار تحلیل‌های ‌جرم‌یابی می‌شود. هر چند که در برخی از نظامهای ادله کیفری (مانند ایران) ادله علمی و گزارش ضابطان دادگستری از اعتبار چندانی برخوردار نیست، با وجود آن، میزان اتکای نظام دادرسی کیفری به ادله علمی و تجربی به میزان اعتبار این ادله و کیفیت آزمایش‌های جنایی بستگی دارد. بدیهی است تضمین صحت و اعتبار این نتایج برعهده مدیریت واحد ‌جرم‌یابی است. به دلیل تأثیر تحلیل‌های کارشناسی بر نتیجه رسیدگیهای قضایی، هر گونه خدشه به اعتبار این نتایج ممکن است موجب برائت مجرمان و یا محکومیت بیگناهان شود. علاوه بر این، به دلیل تأثیر بیش از اندازه دیدگاه‌های کارشناسی برچگونگی قضاوت اعضای هیئت منصفه، تضمین اعتبار نظریه های کارشناسی در نظامهای کیفری که رسیدگی در آن با حضور اعضای هیئت منصفه برگزار می‌شود از اهمیت بالاتری برخوردار است(قربانی و قربانی:۱۳۹۲، ۱۱۲).

۲-۳-۱-۳-بزه دیده